81 Pars quinta secundi capituli

Cum autem quemlibet277 numerum octo figurarum278 per quemlibet numerum279 eiusdem gradus quis multiplicare voluerit, multiplicet primam per primam et ponat, et primam per secundam et primam per secundam et ponat, et primam per tertiam et primam per tertiam et secundam per secundam et ponat, et primam per quartam et primam per quartam et secundam per tertiam et secundam per tertiam et ponat, 82 et primam per quintam et primam per quintam et secundam per quartam et secundam per quartam280 et tertiam per tertiam et ponat, et primam per sextam et primam per sextam et secundam per quintam et secundam per quintam et tertiam per quartam et tertiam per quartam et ponat, et primam per septimam et primam per septimam et secundam per sextam et secundam per sextam et tertiam per quintam et tertiam per quintam et quartam per quartam et ponat, 83 et primam per octavam et primam per octavam et secundam per septimam et secundam per septimam, scilicet eas que sunt secus primam et octavam, et tertiam per sextam et tertiam per sextam, eo quod sunt secus secundas et septimas, et quartam per quintam et quartam per quintam, ideo quia sunt secus tertias et sextas, et ponat.

84 Et sic semper in omnibus multiplicationibus, ab interiori parte ipse figure ad281 invicem semper ab utraque parte multiplicande sunt que secus eas existunt que primum multiplicantur donec eas ita multiplicando se ad invicem coniunxerint, et tunc ponende sunt unitates et decene in manibus servande282. 85 Et cum multiplicatio primarum figurarum in reliquis, per ordinem gradatim ascendendo, completa fuerit283 usque ad ultimas, tunc penitus reliquende sunt prime figure utrorumque284 numerorum et secunde per ultimas multiplicande; hoc est ut in hac questione multiplicet secundam per octavam et secundam per octavam et tertiam per septimam et tertiam per septimam quia sunt secus secundas et octavas, et quartam per sextam et quartam per sextam285 quia sunt secus tertias et septimas, et quintam per quintam quia sunt inter quartam et sextam, et ponat. 86 Et tunc relinquat286 secundas et multiplicet tertiam per octavam et tertiam per octavam et quartam per septimam et quartam per septimam et quintam per sextam et quintam per sextam et ponat; et relinquat tertias et multiplicet quartam per octavam et quartam per octavam et quintam per septimam et quintam per septimam et sextam per sextam et ponat; 87 et relinquat287 quartas et multiplicet quintam per octavam et quintam per octavam et sextam per septimam et sextam per septimam et ponat; et relinquat quintas et multiplicet sextam per octavam et sextam per octavam et septimam per septimam et ponat, et septimam per octavam et septimam per octavam et ponat, et octavam per octavam et ponat; et sic habebitur multiplicatio omnium numerorum octo figurarum288.

88 [2] Et ut in numeris clarius intelligatur, sint289 numeri 12345678 et 87654321, qui ut290 multiplicentur ad invicem describantur secundum quod supra dictum est, et multiplicet 8 per 1: erunt 8 que
1082152022374638
12345678
87654321
291 ponat; et 8 per 2 et 1 per 7: erunt 23; ponat 3 et retineat 2; et 8 per 3 et 1 per 6 et 7 per 2 et addantur cum 2 servatis: erunt 46; ponat 6 et retineat 4; et 8 per 4 et 1 per 5 et 7 per 3 et 2 per 6292: erunt 74; ponat 4 et retineat 7; et 8 per 5 et 1 per 4 et 7 per 4 et 2 per 5 et 6 per 3293: erunt 107; ponantur294 7 et retineantur295 10; 89 et 8 per 6 et 1 per 3 et 7 per 5 et 2 per 4 et 6 per 4 et 3 per 5296: erunt 143; ponantur297 3 et retineantur298 14; et 8299 per 7 et 1 per 2300 et 7 per 6 et 2301 per 3 et 6 per 5 et 3 per 4 et 5302 per 4303: erunt 182304; ponantur305 2 et retineantur306 18; et 8 per 8307 et 1 per 1 et 7 per 7 et 2 per 2 et 6 per 6 et 3 per 3 et 5 per 5 et 4 per 4: erunt308 222; ponat 2 et retineat 22; 90 et 7 per 8 et 2 per 1 et 6 per 7 et 3 per 2 et 5 per 6 et 4 per 3 et 4 per 5309: erunt 190; ponat310 0 et retineat311 19; et 6 per 8 et 3 per 1 et 5 per 7 et 4 per 2 et 4 per 6 et 5 per 3312: erunt313 152; ponat314 2 et retineat315 15; et 5 per 8 et 4 per 1 et 4 per 7 et 5 per 2316 et 3 per 6317: erunt 115; ponat 5 et retineat 11; et 4 per 8 et 5 per 1 et 3 per 7 et 6 per 2318: erunt 81; ponat319 1 et retineat320 8; et 3 per 8 et 6 per 1 et 2 per 7321: erunt 52; ponat 2 et retineat 5; et 2 per 8 et 7 per 1322: erunt 28; ponat323 8 et retineat324 2; et 1 per 8325: erunt 10, que ponantur, et sic habebitur summa dicte multiplicationis326.

91 Verum si in quorumlibet capitibus numerorum zephyra fuerit, demantur327 de ipsis numeris omnia zephyra que in capitibus extiterint et reliquas figuras insimul multiplicet et multiplicationi dempta zephyra anteponat, et habebit ipsorum numerorum multiplicationem, ut in secundi et tertii et quarti gradus multiplicationes328 denotavimus. 92 Et si per supradictas
240996645
000345
698541
329 multiplicationum demonstrationes quis multiplicationem paucarum figurarum contra plures scire non poterit, describat numeros, scilicet maiorem sub minori, hoc est numerum plurium330 figurarum sub ipso numero paucarum, collocans primum gradum unius sub primo alterius, et deinceps, ut supra diximus, alios gradus collocabit, et ponat post numerum paucarum figurarum tot zephyra quot figure superhabundant de maiori numero, et sic habebit equales numeros in multiplicatione. 93 Ut si quereret331 multiplicare tres figuras contra sex, ponat numerum sex figurarum sub numero trium figurarum, et ponat post tres figuras tria zephyra ut sint in multiplicatione sex figure contra sex, quas secundum332 supradictam doctrinam multiplicet. Verbi gratia: ut si queratur multiplicare 345 cum 698541 describat eos hoc ordine, scilicet tria zephyra post 345. Verum quod333 de positione zephyrorum post figuras dictum est334 non nisi rudibus necessarium fore arbitror, quia subtiles non indigent tali positione zephyrorum.
  • 277quemlibet ~ octo figurarum:   numerum octo figurarum quemlibet R
  • 278octo figurarum:   octavi gradus S
  • 279quemlibet (quolibet F) numerum:   numerum quemlibet R
  • 280et secundam per quartam:   om. F
  • 281ad:   ab F
  • 282in manibus servande:   sunt servande in manibus R
  • 283fuerit:   fuerunt R
  • 284utrorumque:   utroque R
  • 285et quartam per sextam et quartam per sextam:   et quartam per sextam et quartam per sextam et quartam per sextam S
  • 286relinquat:   relinquatur G   relinquatur ex relinquetur V   relinquetur A
  • 287et relinquat ~ et ponat:   om. R
  • 288octo figurarum:   octavi gradus S
  • 289sint:   sit F
  • 290ut:   om. R
  • 291
    1082152022374638
    12345678
    87654321
    :   om. V   proba est 0 add. S
  • 2926:   6 et addat cum 4 servatis R
  • 2933:   3 et addat cum 7 servatis R
  • 294ponantur:   ponatur α F   ponat R
  • 295retineantur:   retineat R
  • 2965:   5 et addat cum 10 servatis R
  • 297ponantur:   ponatur α R
  • 298retineantur:   retineatur α R
  • 2998:   postea multiplicet 8 R
  • 3001 per 2:   2 per 1 R
  • 3012:   7 A V    ex 7 G
  • 3025:   4 R
  • 3034:   4 et addat cum 14 servatis R
  • 304182:   187 A V    ex 187 G
  • 305ponantur:   ponatur α
  • 306retineantur:    retineatur (reitineatur A) α
  • 3078:   8 multiplicet R
  • 308erunt:   erunt cum 18 servatis R
  • 3095:   5 et addantur cum 22 servatis R
  • 310ponat:   ponatur R
  • 311retineat:   retineantur R
  • 3124 per 6 et 5 per 3:   5 per 3 et 4 per 6 R
  • 313erunt:   et iungantur cum 19 servatis: faciunt R
  • 314ponat:   ponatur R
  • 315retineat:   retineantur R
  • 3164 per 7 et 5 per 2:   5 per 2 et 4 per 7 R
  • 3176:   6 et iungantur cum 15 servatis R
  • 3182:   2 et iungantur cum 11 servatis R
  • 319ponat:   ponatur R
  • 320retineat:   retineantur R
  • 3217:   7 et iungantur cum 8 servatis R
  • 3221:   1 et cum 5 servatis R
  • 323ponat:   ponantur R
  • 324retineat:   retineantur R
  • 3258:   8 et 2 servatis R
  • 326summa dicte multiplicationis:   pro summa dicte multiplicationis 1082152022374638 R
  • 327demantur:   demat S
  • 328multiplicationes:   multiplicationibus R
  • 329
    240996645
    000345
    698541
    :   om. R V
  • 330plurium:   plurimarum R
  • 331quereret:   queret R
  • 332secundum:   secundum per F
  • 333Verum quod:   Quod verum S
  • 334post figuras dictum est:   dictum est post figuras R
  • 2(2.88) Eccetto che nel primo caso (et addantur cum 2 servatis), tutti i codici tranne R omettono di menzionare il fatto che ogni volta il residuo del passo precedente deve essere sommato al risultato dei prodotti parziali. Questa assenza sistematica mi pare dovuta a un'esplicita volontà dell'autore. Di conseguenza ho deciso di non accettare le aggiunte di R.

Liber Abbaci

Instrumenta

Capitulum secundum

Indice