(§ 6.24) erunt similiter 196, que divide per 8 que sunt sub virga et per 3 et per 9mentre in tutti gli altri manoscritti si legge il corrotto
erunt similiter 196, per quartam de 8 que sunt sub virga et per 3 et per 9.Non c'è dubbio infatti che il testo tradito da R sia frutto di un'intensa attività emendatoria sfociata talora nella riscrittura di intere frasi, come per esempio a
(§ 6.31) Rursus si volueris multiplicare \({3 \over 8} 18\) per \({4 \over 9} 24\), descripta questione multiplica 18 per eorum virgulam, hoc est per 8 et adde 3: erunt 147. Item multiplica 24 per 9 et adde 4; erunt 220, que multiplica per 147 ,dove R recita invece:
Item si volueris multiplicare \({3 \over 8} 18\) per \({4 \over 9} 24\), describe questionem ut hic ostenditur et multiplicabis 18 per 8 que sunt sub virgula et addes 3 que (est del.) super ipsa 8: erunt (medie del.) 147. Item multiplicabis 24 per 9 que sunt sub virgula et adde 4 que sunt super ipsa (quinte del.) 9: erunt 220 (ex 228), multiplicabis ergo (medias del.) 147 per 220 (220 s. lin. deletis quintas 20 et erunt medie quinte 2940 scilicet decime quas)o a
(§ 7.36) Pones 2 sub \({1 \over 4}\) \({1 \over 3}\), et 5 sub \({1 \over 6}\) \({1 \over 5}\), et multiplicabis reperta 7 per 5 posita sub \({1 \over 6}\) \({1 \over 5}\), et 11 per 2 posita sub \({1 \over 4}\) \({1 \over 3}\); habebis 35 et 22, quorum summa, scilicet 57, divide per numeros qui sunt sub virgis unius lateris eqs.,dove R scrive:
Pones 2 sub \({1 \over 4}\) \({1 \over 3}\), et 5 sub \({1 \over 6}\) \({1 \over 5}\). Deinde adde simul 4 et 3; erunt 7, que multiplica per 5 posita sub \({1 \over 6}\) \({1 \over 5}\); erunt 35. Et postea adde 5 et 6; erunt 11, que multiplica per 2 posita sub \({1 \over 4}\) \({1 \over 3}\); erunt 22 que adde cum 35; erunt 57, que divide per numeros qui sunt sub virgis unius lateris eqs.Ciononostante R è accomunato ad H non soltanto dal passo De canna Surie di (§ 8.269-271) e dalla lacuna di (§ 9.102) sub soldis 31 — (§ 11.4) , ma anche un certo numero di errori comuni, indizio di un antenato comune:
(§ 2.21) predixi] prediximus; (§ 2.24) dixi] diximus; (§ 2.29) Nam] ut s. lin. R om. H; (§ 2.29) de 7 in 9 et de 7 in 40] de 7 in 7 et de 7 in 40 H de 7 in 40 et de 7 in 9 R; (§ 2.30) gradum] primum; (§ 2.39) multiplicet primam ... primam] multiplicetur prima ... prima (primam H); (§ 2.52) retineantur] et retineantur; (§ 2.68) collocatis numeris] collocatos numeros; (§ 5.2) et superior] superior; (§ 5.30) scribat] describat; (§ 5.56) ultimarum] om.; (§ 5.73) per 43] 43; (§ 5.82) vel] et; (§ 5.97) sibi] om.; (§ 6.4) dimidias] dimidiam; (§ 6.5) prescripta] suprascripta; (§ 6.60) quidem] om.; (§ 6.129) 2517648] 2517048; (§ 6.133) (e altrove, relativamente a retro) eis] eius; (§ 7.13) quibus] quo; (§ 7.21) numerorum] nostrum; (§ 7.82) \(1 \text{ }\text{ } 10 \over 4 \text{ }\text{ } 37\) 10] \(1 \text{ }\text{ } 10 \over 4 \text{ }\text{ } 37\) 37; (§ 7.120) extrahere vis de \({2 \over 9} 128\) \({5 \over 7}\) ] de \({2 \over 9} 128\) \({5 \over 7}\) extrahere volueris ; (§ 7.138) singulas] sic virgulis H suas virgulas R; (§ 7.144) De] Ex; (§ 7.174) et per 48] om. R et per 8 s. lin. H; (§ 8.11) et carruba] et om.; (§ 8.61) quia — dividendus] om.; (§ 8.86) hoc est rotuli 100, valent] valet, hoc est rotuli 100 (109 H); (§ 8.133) 100 post nec per] 300; (§ 8.135) ambo] spatio relicto om.; (§ 8.137) per 7 0] pensa est 0 per 7; (§ 8.145) dictis] om.; (§ 8.174) de rotulis] om.; (§ 8.206) denariorum] denarii; (§ 8.212) in hac positione] om. R spatio relicto om. H; (§ 8.221) vel] ponderis vel; (§ 8.224) quandoque habueris] habueris quandoque; (§ 8.246) est carrubas] est carrube; (§ 8.257) Et scias — palmus] om.; (§ 9.26) suprascriptum modum] suprascriptum modum sic R modum suprascriptum sic H; (§ 9.27) unde — proportionis] om.; (§ 9.29) per 4] per 4: sunt illi tres numeri qui faciunt trigonum R per 4: etiam sunt illi tres numeri, ut diximus, qui faciunt trigonum H; (§ 9.63) notabis] supernotabis; (§ 9.86) et ex ea — (87) dividendi] spatio relicto om.;[2] (§ 9.97) vigesimas] s. lin. H om. R; (§ 11.18) extractis libris 7 et 9 suprascriptis] extrahe lib(ras) 7 et libras 8 suprascript(a)s; (§ 11.19) incunctanter] om. H spatio relicto om. R;[3] (§ 11.43) 13 que sunt] 13; (§ 11.57) eadem] om.; (§ 11.139) mala] post 70; (146m) post (147m); (§ 11.151) bladis] duabus bladis; (§ 11.179) infra 15] in ista; (§ 11.188) mittes] invenies.A partire dal capitolo 12, però , la situazione cambia. Anzitutto la parentela si fa più evidente e si allarga anche a F[4] nonché , a partire dal capitolo successivo, a L, tutti derivati da un subarchetipo φ, come basteranno a dimostrare le seguenti concordanze:
(§ 12.406-413) Prima del testo tradito dagli altri manoscritti FHR riportano un'altra trattazione dei medesimi problemi corrispondente a quella tramandata da L (con leggere varianti: vedi l'apparato ad loc.) e quindi alla prima redazione del Liber Abbaci.(§ 12.611) Il testo recita:
Que cum non sint 26, triplicabis ipsa 30, vel quadruplicabis (quadriplicabis FHS), vel per 5 multiplicabis, vel per alium numerum, donec ex multiplicatione proveniat numerus qui cum divisus fuerit per 53 remaneat 26. Ergo multiplicabis 30 per 15: erunt 450, quibus divisis per 53, remanent 26, ut oportet.In FR le parole proveniat numerus qui cum divisus fuerit sono trasferite alla fine della frase, dopo oportet, mentre in H sono dislocate in margine, ancora una volta all'altezza di oportet.
(§ 13.144) Dopo questo paragrafo FHLR aggiungono un problema De duabus avibus, sicuramente spurio, come illustrato nelle Note al testo.
(§ 13.212-221) FHLR traspongono il testo dopo (§ 12.237) .
(§ 13.280) Dopo le parole residuum secundi FHLR inseriscono un lungo testo che costituisce in pratica una ripetizione di quanto già detto.[5]D'altro canto, però , almeno a partire da (§ 12.153) , quando in R subentra una seconda mano, F(F2)R diventano strettamente correlati, e in tutta probabilità R discende in linea diretta da F,[6] di cui condivide pressoché tutti gli errori, aggiungendone di propri.[7] Basteranno a dimostrarlo i seguenti esempi: (§ 12.168) In margine al testo FR aggiungono:
Eadem questio est de homine ludente, qui cum denariis quos habebat lucratus fuerit \({1 \over 5}\) \({1 \over 3}\) eorum et insuper denarios 13. Iterum ivit cum toto eo quod habuit ad alium ludum, et amisit \({1 \over 4}\) \({1 \over 3}\) totius eius quod portavit et 13, et nil ei remansit. Regula est quod invenias primo summam quam habuit cum ivit ad secundum ludum et procedas postea per regulam istam et inveniet \({1 \over 5} 31\) et tantum habuit in secundo ludo, de quibus extrahe \({1 \over 4}\) \({1 \over 3}\), scilicet \({1 \over 5} 18\) et insuper 13 que amisit nichil ei remanet.(§ 12.258) Il testo dice:
Quia cum primus habeat 7 a secundo, remanebit secundo res una et primus habebit res quinque et denarios 6, et sic habebit 6 plus quincuplo eius.F salta dallo stesso allo stesso, omettendo et sic habebit 6. La frase che resta ha poco senso, ed F2 cerca di restituirle significato cancellando quanto resta dopo primus habebit e sostituendolo in margine con l'alquanto macchinoso
res quinque minus denario 1, discomputatis 6 denariis quos habet plus quincuplo eius de illis denariis 7 quos dat ei secundus.La stessa frase si trova in R, stavolta nel testo.
(§ 12.1136) veniunt 6 pro pretio pomi venditi in secundo forodopo secundo foro F2 (in margine) e R hanno et sic habes quod pretium pomorum primi fori fuit denarius 1 (12 R), et secundi fori fuit denarii 6.
(§ 12.1137) Sed ut habeas poma utriusque fori, accipe ex predictis 6 partem qualem visdopo accipe F2 aggiunge in margine ergo alibitum; R ha ergo alibi cum nel testo.
(§ 12.1182) scilicet in coniunctum de 3 et 2.In un primo momento F omette in e scrive coniunctum in forma abbreviata: (con)iunctum. Il segno tironiano 9 (i. e. con-) tende a confondersi con il numero 9 (vedi sotto, nella nota 10, ciò che accade a (§ 12.334) , ma in questo caso non c'è possibilità di confusione perché F scrive i numeri con inchiostro rosso mentre (con-) è in nero. In seguito F2 inserisce in tra le righe, ma con un segno che indica erroneamente che deve essere posto tra (con-) e iunctum (fig. 5). E in effetti R ha scilicet 9 in iunctum de 3 et 2.[8]
(§ 13.81) erunt \({14 \over 17} 2\) .Dopo erunt F ha integgi espunto, ma sotto -gg- mancano i punti (fig. 6). R legge 881, e scrive erunt 881 \({14 \over 17} 2\) .[9]
(§ 14.255) qui numerus est 42.Dopo 42 F2 (in margine) e R hanno hoc est ex triplo de \({1 \over 2} 3\) in 4 .[10]